خیریه سازمانی است که بدون دریافت سود، امکاناتی را برای افرادی که به آن نیاز دارند، فراهم میکند. معمولا افراد جامعه، درکی عمومی از تاثیر بخشهای دیگر، مانند بخش تولید دارند ولی از خیریهها و تأثیر آن بر همبستگی اجتماعی، افزایش فعالیت مدنی و دستیابی به عدالت شناخت چندانی ندارند. از این رو پرداختن به این بخش شایان توجه است.
در اغلب کشورهای جهان، اکثر کمکهای خیریه به سازمانهای غیرانتفاعی مانند کلیسا، بیمارستانها و دانشگاهها صورت میگیرد و این راهی است که انتظار داریم در کشور ما نیز پیموده شود. این نوشته به وضعیت کمکهای مردمی به علم و فناوری در کشورهای دیگر میپردازد و به دنبال پاسخ به این سوال است که اهمیت خیریهها از کجا نشئت میگیرد و این اهمیت در بخش آموزش عالی چگونه است و چرا در بسیاری از کشورها، بخش بزرگی از کمکهای مردمی به حوزه علم و فناوری تعلق میگیرد؟
اهمیت خیریهها در موارد زیر قابل توجه است:
1.اعتمادسازی: این سازمانها با دریافت کمکهای مردمی و صرف آن برای ارتقای وضعیت افراد نیازمند، نقش مهمی در رفاه اجتماعی دارند و از آنجا که به دنبال سود شخصی نیستند، اعتماد مردمی به آنها بیشتر است.
2. ریشههای مردمی و محلی: ازآنجاکهاینسازمانهاعموماًمردمنهادهستند،دربرقراریارتباطبامردموفهمنیازهایشانبهترعملمیکنند
3. استفاده از کارشناسان خبره: خیریههاباداشتنافرادیماهردرزمینههایعلوماجتماعی،مددکاریومدیریت،میتواننددرارائهخدماتبهافرادنیازمندبهترعملکنند
4. مطالبهگری: خیریهها میتوانند صدای رسا و مطالبهگر افراد تحت پوشش خود باشند (فرانتیر، 2019: 5).
خیریههای فعال در زمینه رشد علم و فناوری نیز دارای تمام این ویژگیها هستند و جایگاهی شناخته شده و ثابت در بسیاری از کشورها دارند. در این کشورها، دانشگاهها با اتکا به کمکهای مردمی به رشد و توسعه علم میپردازند که درنهایت همین توسعه به خود جامعه باز میگردد. در ادامه به آمار برخی از آنها اشاره خواهد شد.
به گزارش شبکة ABC کل کمکهای مردمی برای امور خیریه در آمریکا در سال 2019 حدود 450 میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که در همان سال سهم دانشگاهها از این کمکهای مردمی 50 میلیارد دلار بوده؛ یعنی بیش از 11 درصد از تمام کمکهای مردمی در آمریکا سهم بخش علم و فناوری است که 7 درصد به نسبت سه سال گذشته رشد داشته است. در بریتانیا از حدود 10 میلیار پوند وقف مردم به خیریهها در سال 2018، بیست و پنج درصد از آن برای پژوهشهای علمی و پزشکی بوده است (بنیاد کمک خیریهها (بریتانیا)، 2019: 12). همچنین در استرالیا، در سال 2019، بیست و یک درصد از کمکهای مردمی صرف کمک به علم و فناوری شده است.
در هرسه کشور بیش از 60 درصد مردم در فعالیتهای خیریهای با وقف مالی یا فعالیت داوطلبانه مشارکت میکنند. اغلب افراد در این سه کشور به صورت هفتگی یا سالیانه وجهی را به خیریهها اهدا میکنند که به صورت میانگین در استرالیا ماهیانه بیش از 100 دلار کمک مالی برای هر فرد مشارکتکننده است (بنیاد کمک خیریهها (استرالیا)، 2019: 12). به همین دلیل است که دانشگاهها، با داشتن سهمی از این کمکهای مالی، میتوانند به رشد و توسعه علم و گسترش امکانات خود بپردازند.
طبق مطالعات انجام شده، افرادی که کمکهای خیرخواهانه انجام میدهند تحت تاثیر عوامل متعددی مانند پیشینة خانوادگی، گرایشات مذهبی یا تعلقات اخلاقی هستند (لی موریسون، 2015: 105). اما آنچه را که موجب کمک مالی افراد به بخش علم و فناوری به طور خاص میشود، میتوان به پنج عامل تقسیم کرد:
وقف در حوزه علم و دانش را نوعی سرمایهگذاری برای بهبود آینده است. اگر فرصت علمآموزی برای افراد بیشتری فراهم باشد و دانشگاهها شرایط بهتری برای گسترش علم و دانش داشته باشند، تحقیقات بیشتری در زمینههای علمی صورت می پذیرد و جامعه با داشتن پشتوانة علمی قویتر به سمت رشد و تعالی پیش می رود.